Centrum Informatyki Statystycznej

Początki

Główny Urząd Statystyczny został powołany do życia Reskryptem Rady Regencyjnej z dnia 13 lipca 1918 roku. W początkach istnienia GUS posługiwano się liczydłami oraz innymi prostymi metodami.

Do pierwszego spisu ludności z 30 września 1921 roku GUS użył zakupionych w USA maszyn licząco-analitycznych konstrukcji James’a Powers’a. Było to 57 maszyn do dziurkowania kart, 29 sorterów do porządkowania i grupowania, oraz 3 tabulatory, które odczytywały dane z kart i sporządzały zestawienia. Cały proces – wydziurkowanie, opracowanie i sprawdzenie ok. 41,5 mln kart – zajął 3,5 roku.

W 1930 roku sprowadzono maszyny licząco-analityczne konstrukcji Hermana Holleritha, dzięki czemu można było odczytywać dane z kart dziurkowanych przy pomocy elektryczności. Pojawiły się maszyny rachunkowe (maszyny małej mechanizacji), czyli maszyny mechaniczne ręczne, dwudziałaniowe, wykonujące wyłącznie operacje dodawania i odejmowania, a następnie maszyny czterodziałaniowe wykonujące mnożenie i dzielenie. Były to arytmometr i sumator. Maszyny te zostały wykorzystane podczas drugiego Powszechnego Spisu Ludności przeprowadzonego w 1931 r.

Przed wybuchem II wojny światowej GUS dysponował ok. 200 dziurkarkami, sprawdzarkami, sorterami, tabulatorami, maszyną do produkcji kart dziurkowanych, ok. 120 maszynami rachunkowymi i nowoczesnym wyposażeniem zakładu naprawczego. Niestety większość tego dorobku została zniszczona w trakcie II wojny światowej.

W sierpniu 1945 roku, po reaktywowaniu działalności GUS, rozpoczął pracę 18-osobowy Wydział Opracowań Masowych. Wydział dysponował jedynie niewielką ilością sumatorów i arytmometrów, które udało się odzyskać. Spis ludności z 14 lutego 1946 roku opracowano metodą ręczną. Dlatego w latach 1949 i 1950 GUS zakupił na potrzeby Spisu Powszechnego Ludności  maszyny licząco-analityczne francuskiej firmy Bull (15 zestawów). Maszyny miały sortery wyposażone w indywidualne liczniki, pozwalające na porządkowanie kart według badanych cech i na liczenie oraz drukowanie wyników, co pozwoliło unowocześnić i rozszerzyć opracowania. Pojawiły się także maszyny rachunkowe oraz wielolicznikowe maszyny księgujące, które pozwalały na zmniejszenie pracochłonności prowadzonych badań.

Komputeryzacja w latach 50 i 60 XX wieku

W 1955 roku powołano Zakład Techniki Statystycznej (ZTS), którego celem było zmodernizowanie opracowywania badań. Do 1967 roku, w którym ZTS został zastąpiony przez swoich następców prawnych, dysponował:

• radzieckimi maszynami licząco-analitycznymi (MLA)
• komputerem firmy ICL 1905 z Wielkiej Brytanii
• wielolicznikowymi maszynami księgującymi ASCOTA 170
• maszynami licząco-analitycznymi SAM i SOEMTRON produkcji ZSRR i NRD
• komputerem Odra 1300!
• w 1966 r. po raz pierwszy udało się połączyć ośrodki wojewódzkie GUS siecią teleksową

Użycie komputerów przyspieszyło 100-krotnie przetwarzanie danych dzięki rezygnacji z kart perforowanych na rzecz zapisów magnetycznych.

Komputeryzacja w latach 70 i 80 XX wieku

W 1967 roku utworzono Zarząd Mechanizacji i Automatyzacji Opracowań Statystycznych (ZMiAOS) oraz Ośrodek Elektroniczny w Warszawie, których zadaniem była komputeryzacja procesu pozyskiwania i przetwarzania danych.

Narodowy Spis Powszechny w roku 1970 został prowadzony z wykorzystaniem komputera ICL 1902A oraz Odra 1304, ale prawdziwy przełom technologiczny nastąpił w połowie lat 70-tych. W 1974 roku wprowadzono klawiatury, które znacznie przyspieszyły wydajność przenoszenia danych. Zrezygnowano też z kart perforowanych na rzecz całkowicie magnetycznego zapisu informacji. Dostępny stał się system rejestracji danych Mera 9150 (32 stanowiska operatorskie), co znacznie ułatwiło pracę na niedużych zbiorach danych i przenoszeniu danych na inne nośniki. Dzięki komputerowi teletransmisyjnemu ICL 7503 możliwa stała się także wymiana danych między jednostkami.

Na początku lat 70-tych udało się opanować język programowania umożliwiający współpracę urządzeń Odra i ICL. Informatycy opracowali system TELZIS (telegraficzne zbieranie informacji sprawozdawczych), który sprzęgał sieci teleksowe z mikrokomputerem Mera 9150, co wyraźnie przyspieszyło prace i zredukowało liczbę błędów. Pojawiły się też pierwsze OCR-y. W 1976 roku możliwy był już odczyt danych z kwestionariuszy papierowych dzięki optycznemu czytnikowi Scan-Data 2250. W efekcie Powszechny Spis Ludności i Mieszkań w 1978 roku opracowano na podstawie danych zarejestrowanych wyłącznie na taśmach magnetycznych.

W latach 1976-1984 utworzone zostały Ośrodki Informatyczne (OI). Powstało ich 30. Udoskonalona została transmisja danych poprzez wprowadzenie sprzętu krajowej produkcji (maszyny Mera 100 i Odra) oraz wdrożono w pełni TELZIS. Pojawił się system wielodostępny  George 3 oraz wprowadzono dodatkową pamięć dyskową  obok taśm magnetycznych. Dzięki temu można było  uruchamiać kilka zadań jednocześnie (wielozadaniowość!). W tych latach pojawiły się także pierwsze drukarki.

Niestety pod koniec lat 70-tych, w ramach podziału pracy w RWPG, ZSRR nakazało Polsce skoncentrować się na urządzeniach peryferyjnych  i telekomunikacyjnych, a produkcją jednostek centralnych miały się zająć ZSRR, Czechosłowacja i NRD. Dodatkowo embargo nałożone na Polskę za wprowadzenie stanu wojennego skutecznie odcięło kraj od nowoczesnych rozwiązań teleinformatycznych oraz wpłynęło na pogorszenie stanu technicznego urządzeń zagranicznych. Rezultatem było odcięcie od nowoczesnych importowanych technologii przy jednoczesnym braku zadowalających rozwiązań krajowych.

Na szczęście pod koniec lat 80-tych pojawiły się komputery klasy PC i tym samym pozwoliły  wyjść statystyce z technologicznej zapaści, przejmując część zadań urządzeń ODRA, które odchodziły po 20 latach pracy. Odtąd konfiguracja składała się z komputerów klasy PC (rejestratorów) i serwerów (przetwarzanie danych). Rozwiązaniem unikatowym w skali całego kraju było wykorzystanie łączności modemowej na komutowanych liniach telefonicznych. Pojawiły się też systemy operacyjne DOS (Disc Operating System) i UNIX, oraz proste systemy zarządzania bazami danych: Clipper, FoxBase, FoxPro, Visual Fox.

Komputeryzacja w latach 90 XX wieku

W roku 1988 z połączenia trzech jednostek organizacyjnych powstało Centrum Informatyki Statystycznej, które tak naprawdę istnieje do dziś (w latach 1990 -2010 pod nazwą Centralny Ośrodek Informatyki Statystycznej).

Już w 1990 roku została podpisana umowa z Urzędem Statystycznym Wspólnoty Europejskiej (Eurostatem) i GUS, która umożliwiła uzyskanie pomocy technicznej i finansowej z Unii Europejskiej w ramach programu PHARE. Otrzymaliśmy środki finansowe na kompleksową modernizację statystyki. Zapóźnienia były widoczne zwłaszcza w dziedzinie komunikacji, dlatego konieczne było zbudowanie nowoczesnych systemów łączności. Dzięki uczestnictwu w programie udało się wdrożyć nowoczesny jak na tamte czasy system łączności BBS, który działał po linii telefonicznej i wykorzystywał modem. Dzięki funduszom PHARE:

• rozpoczęto budowę sieci LAN i WAN dzięki którym w 1993 r. uruchomiono Internet
• szkolono pracowników w wykorzystywaniu nowoczesnych technologii teleinformatycznych
• rozpoczęto budowę procedur zapewniających efektywną pracę z najnowszym sprzętem i oprogramowaniem
• wdrażano rozwiązania zapewniające bezpieczeństwo pozyskiwania, gromadzenia i przechowywania danych statystycznych

Początek lat 90-tych to także:

• wdrożenie technologii DTP i koniec pracy zecerów. Ale zanim to nastąpiło praca zecerów wykonywana była dzięki systemowi Monofoto 600 firmy Monotype – skład tabel roczników statystycznych z kodowaniem na 5-cio ścieżkowej taśmie perforowanej oraz Poltype  i Cyfroset firmy Cyfronex z naświetlarką lasercomp. Wprowadzenie technologii DTP pozwoliło na skrócenie czasu i uproszczenie przygotowania i druku materiałów do publikacji
• w 1993 rok powstała strona internetowa GUS (http://di3.stsp.pl) przeniesiona w 1995 na obecną domenę www.stat.gov.pl

Komputeryzacja w XXI wieku

Na przełomie wieków ankieterzy, dotychczas wyposażeni w papierowe formularze przetwarzane później przy pomocy OCR-ów, zostali wyposażeni w pierwsze netbooki do rejestracji danych. W 2003 roku, co dziś wydaje się oczywiste, na stronie GUS pojawił się dostępny przez sieć Biuletyn Informacji Publicznej. Nowe technologia sieci komputerowych i baz danych pozwoliły na udostępnienie w Internecie zgromadzonych informacji. Pierwszym takim systemem był istniejący do dziś Bank Danych Lokalnych (obecnie zmodernizowany).

Milowym krokiem było uruchomienie w 2007 roku Portalu Sprawozdawczego – internetowej platformy, której podstawowym celem jest umożliwienie sprawozdawcom wypełnianie formularzy sprawozdawczych w formie elektronicznej. Od 2009 roku wprowadzono obligatoryjną  sprawozdawczość elektroniczną.

Jednocześnie budowane są nowoczesne bazy danych, które pozyskują informację z innych baz danych, łączą je, opisują i umożliwiają prezentację, co podnosi jakość, ergonomię i efektywność pracy statystyków.

Dla rozwoju informatycznego statystyki publicznej decydujące znaczenie miał 2008 r., w którym GUS został Beneficjentem dwóch projektów współfinansowanych przez Unię Europejską z Europejskiego Funduszu Rozwoju Regionalnego oraz ze środków budżetu państwa w ramach 7. Osi Priorytetowej: Społeczeństwo informacyjne – budowa elektronicznej administracji. Celem projektów była budowa e-statystyki tj. zwiększenie dostępności statystyki poprzez budowę platform i usług elektronicznych:

1. System Informacyjny Statystyki Publicznej (szczegółowe informacje po kliknięciu na nazwę projektu)

• wartość projektu: 105 mln zł.
• termin realizacji: 2008-2013

2. System Informacyjny Statystyki Publicznej-2 (szczegółowe informacje po kliknięciu na nazwę projektu)

• wartość projektu: 81 mln zł.
• termin realizacji: 2013-2015

Galeria zdjęć

Film - historia informatyzacji statystyki polskiej (english)
UWAGA! Plik 337 MB